Eρωτήσεις και απαντήσεις για την πλήθρα και τα πηλόκτιστα (αγγ.:cob, τουρκ.: cerpic)

Τι είναι η πλήθρα; Είναι πλίνθος;
Η πλήθρα είναι ένα σύνθετο δομικό υλικό, ένα μείγμα χώματος, άμμου άχυρου και νερού δουλεμένο με το χέρι ώστε να σχηματίσει μονολιθικούς χωμάτινους τοίχους. Χωρίς καλούπια, χωρίς τσιμέντο, χωρίς μηχανήματα. Πλίνθος σημαίνει στεγνωμένα στον ήλιο χωμάτινα τούβλα.

Η πλήθρα είναι μια από τις πολλές μεθόδους για να χτίσει κανείς πηλόκτιστα κτίρια με ωμό (άψητο) χώμα, το παγκοσμίως κοινότερο δομικό υλικό. Η πλήθρα ξεπερνά τους πλίνθους και τις σχετικές τεχνικές όπως το καλουπωτό χώμα και τους συμπιεσμένους πλίνθους σε απλότητα κατασκευής και στην ελευθερία σχεδιασμού. Δεδομένου ότι δεν χρειάζονται καλούπια ή ευθυγραμμισμένα εκμαγεία, η πλήθρα προσφέρεται για να δημιουργήσει κανείς οργανικές φόρμες, καμπυλωτούς τοίχους, αψίδες και θόλους. Χτίζοντας κάποιος την πλήθρα βιώνει μια εμπειρία ενεργοποίησης των αισθήσεων του προς ένα αισθητικό αποτέλεσμα που μοιάζει πολύ με την γλυπτική με πηλό.


Αντέχουν τα πηλόκτιστα κτίρια; Τι γίνεται στις βροχερές περιοχές;

Στην Αγγλία υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες άνετα πηλόκτιστα κτίρια από πλήθρα, τα οποία χρησιμοποιούνται εδώ και πάνω από πέντε αιώνες. Οι μεσαιωνικοί δεκαόροφοι ουρανοξύστες της Υεμένης αποτελούνται εν μέρει από πλήθρα, όπως και το Taos Pueblo στο Νέο Μεξικό που κατοικείται αδιάκοπα εδώ και 900 χρόνια. Ένα μεγάλο μέρος της Μεγάλης Πυραμίδας στην Αίγυπτο όπως και του Σινικού Τοίχους είναι από χώμα. Έτσι, το πηλόκτιστο κτίριό σας μπορεί εύκολα να επιζήσει πολύ περισσότερο από ένα αντίστοιχο από σκυρόδεμα το οποίο είναι σχεδιασμένο για 50 χρόνια χρήσιμου βίου. Όπως κάθε άλλη κατασκευή, τα πηλόκτιστα χρειάζονται καλές στέγες και επαρκή θεμέλια για να προστατεύονται από τη φθορά που προκαλεί το νερό. Παραδοσιακά οι τοίχοι από πλήθρα προστατεύονται από το οριζόντιο ανεμοβρόχι με επίχρισμα (σοβά) από ασβέστη παρότι στην Αγγλία ασοβάτιστοι τοίχοι έχουν αντέξει για αιώνες.

Τι γίνεται με τους σεισμούς;
Τα κτίρια από πλήθρα έχουν ένα καλό ιστορικό αντοχής σε σεισμικές περιοχές. Αντίθετα με τους πλίνθους, που συγκρατούνται κυρίως λόγω βάρους, οι τοίχοι από πλήθρα οπλίζονται με ένα αόρατο τρισδιάστατο πλέγμα συνυφασμένου άχυρου από χιλιάδες μεμονωμένα στελέχη που δίνουν στην κατασκευή μεγάλη συνολική αντοχή. Μια πηλόκτιστα έπαυλη του 19^ου αιώνα στο Νέλσον της Νέας Ζηλανδίας έχει επιζήσει σε μια από τις περισσότερο ενεργές σεισμικά περιοχές, επιβιώνοντας από δυο ισχυρότατους σεισμούς χωρίς ούτε μια ρωγμή ενώ τα γύρω σπίτια κατέρρευσαν. Η καμπυλότητα και η σταδιακή λέπτυνση των τοίχων από πλήθρα τους κάνει ακόμη πιο ανθεκτικούς.

Μπορεί ένα μεγάλο, κανονικό, τετράγωνο σπίτι να κατασκευαστεί από πλήθρα;

Οπωσδήποτε. Μπορεί να γίνει τόσο μεγάλο όσο χρειάζεστε αλλά μην θυσιάσετε την ποιότητα για χάρη του μεγέθους. Θέλετε ένα έργο τέχνης ή απλώς πολλά τετραγωνικά; Βέβαια μπορείτε να κατασκευάσετε ένα τετραγωνισμένο κτίριο αλλά αυτό θα κοστίσει επιπλέον σε χρόνο, προσπάθεια ή χρήματα. Στην φύση δεν υπάρχουν τετράγωνα γι’ αυτό θα πρέπει να προσέχουμε στην υλοποίηση τους. Είτε όταν τετραγωνίζουμε έναν κορμό δέντρου, είτε όταν πελεκίζουμε μια πέτρα για να την κάνουμε τετράγωνη. Η τάση της γης να είναι καμπυλωτή και εύπλαστη, δίνει στα πηλόκτιστα μια αισθητική ποιότητα που αλλιώς δύσκολα θα πετυχαίναμε.

Πόσο κοστίζει ένα πηλόκτιστο;
Η πλήθρα είναι ένα από τα πιο φθηνά δομικά υλικά που μπορεί να φανταστεί κανείς. Συχνά το χώμα από την εκσκαφή των θεμελίων επαρκεί για την κατασκευή των τοίχων. Με επινοητικότητα και προνοητικότητα τα κόστη των υπολοίπων στοιχείων (όπως πόρτες, παράθυρα, πατώματα) μπορεί να μειωθεί δραστικά. Το συνολικό κόστος ενός πηλόκτιστου θα εξαρτηθεί από το μέγεθος, σχέδιο, την δημιουργικότητα και οργανωτικότητά σας καθώς και από το πόσο θέλετε να συμμετέχετε στην κατασκευή του. Οι περισσότεροι από εμάς δουλεύουμε για να πληρώσουμε κάποιον άλλον να μας κτίσει το σπίτι μας αλλά κυρίως πληρώνουμε πιστωτικά ιδρύματα για να μας δανείσουν τα χρήματά τους και μετά κτίζουμε  με τους περιορισμούς που μας θέτουν. Χτίζοντας οι ίδιοι, μπορούμε να παρασκευάσουμε τα δικά μας υλικά και προχωρώντας αργά και προσεκτικά την δομική διαδικασία, ένα σπίτι μπορεί να κοστίσει το ένα δέκατο απ΄ότι αν το αγοράζαμε.

Πόσο γρήγορα μπορώ να φτιάξω ένα πηλόκτιστο σπίτι;

Η κατασκευή ενός καλού σπιτιού παίρνει καιρό όποια και αν είναι τα υλικά, αλλά σε ξηρές καιρικές συνθήκες μπορεί κανείς να κατασκευάσει ένα διώροφο τοίχο σε ένα μήνα. Ένας αποφασισμένος ιδιοκτήτης που κτίζει μόνος του μπορεί  να μετακομίσει σε ένα σεμνού μεγέθους πηλόκτιστο σε λιγότερο από ένα χρόνο. Ένα ς τοίχος από πλήθρα από την στιγμή που θα κτιστεί είναι έτοιμος και χρειάζεται μόνο επίχρισμα. Σωλήνες και καλώδια τοποθετούνται εξαρχής στην θέση τους και έτσι δεν χρειάζονται γυψοσανίδες, μερεμέτια ή μπογιατίσματα. Παρ’όλα αυτά το να μετατρέψει κανεις την διαδικασία σε αγώνα δρόμου στερήται του νοήματος αλλά και της απόλαυσης που συνοδεύει την φυσική δόμηση. Σε αντίθεση με τις συμβατικές μεθόδους δόμησης, τους φρενήρεις ρυθμούς, τα ηλεκτρικά εργαλεία, την τάση για λάθη και ατυχήματα, η κατασκευή με πλήθρα είναι μια ήρεμη, στοχαστική και ρυθμική άσκηση. Το χτίσιμο με πλήθρα γίνεται πιο γρήγορο, εύκολο και διασκεδαστικό όταν γίνεται με παρέα, έτσι προσφέρεται για έργα που μπορεί να συμμετέχει η τοπική κοινωνία, γιορτές χτισίματος και εργαστήρια.

Πως μπορώ να μάθω περισσότερα για τα πηλόκτιστα;
Ο μόνος αποδεδειγμένος τρόπος για να μάθει κάποιος για τα πηλόκτιστα κτίρια είναι να δοκιμάσει να κτίσει. Η δόμηση με πλήθρα είναι καταπληκτικά απλή. Σε ένα εργαστήριο επτά ημερών μπορείτε να μάθετε πώς να επιλέγετε τα υλικά, πώς να φτιάχνετε ένα μείγμα και να φτιάξετε ένα τοίχο. Με λίγες μέρες πρακτικής εξάσκησης, μαθητευόμενοι σε εργαστήρια, χωρίς προηγούμενη εμπειρία, αποκτούν την απαραίτητη αυτοπεποίθηση και τον ενθουσιασμό ώστε ξεκινούν τα δικά τους πηλόκτιστα.

Έχετε περισσότερες ερωτήσεις; Αν ναί, χρησιμοποιήστε τη φόρμα σχολίων για να υποβάλλετε την ερώτησή σας, θα χαρούμε να απαντήσουμε!

Τι είναι το κομπόστ και η σημασία της χουμοποίησης

Ο Ορισμός του Κομπόστ
Σύμφωνα με το λεξικό, το κομπόστ είναι « ένα μείγμα φυτικών υπολειμμάτων, κοπριάς, κ.τ.λ., σε αποσύνθεση, για τη λίπανση και βελτίωση του εδάφους»

Το Πρακτικό εγχειρίδιο Μηχανικής του Κομπόστ το ορίζει πιο αναλυτικά: « Η βιολογική αποσύνθεση  και σταθεροποίηση βιολογικών υποστρωμάτων, υπό συνθήκες που επιτρέπουν την ανάπτυξη θερμοφιλικών θερμοκρασιών σαν αποτέλεσμα της βιολογικά παραγόμενης θερμότητας, για την παραγωγή ενός προϊόντος που είναι  σταθερό, ελεύθερο παθογόνων οργανισμών και σπόρων από φυτά και μπορεί να εφαρμοστεί στο έδαφος με ευεργετικά για αυτό αποτελέσματα. Στο On farm composting Hand book διαβάζουμε ότι το κομπόστ είναι « ένα σύνολο οργανικών υπολειμμάτων ή ένα μείγμα οργανικών υπολειμμάτων και χώματος που έχει συσσωρευτεί, υγρανθεί και του έχει επιτραπεί να υποβληθεί σε αεροβική, βιολογική αποσύνθεση».
Το Συμβούλιο Κομπόστ προσθέτει στον ορισμό του κομπόστ: «Το κομπόστ είναι το σταθεροποιημένο και απολυμασμένο προϊόν της κομματοποίησης. Το κομπόστ είναι κυρίως αποσυντιθέμενα υλικά σε διαδικασία χουμοποίησης (ωρίμανση) που λίγη ομοιότητα έχει με τη υφή και την όψη των αρχικών υλικών από τα οποία έχει παραχθεί.

Λίγο πιο εύγλωττα το θέτει ο J.I. Rodale: «Το κομπόστ είναι κάτι παραπάνω από λίπασμα ή θεραπευτικό παράγοντα για τα τραύματα του εδάφους. Είναι ένα σύμβολο συνεχούς ζωής.. Ο σορός του κομπόστ είναι για τον βιολογικό καλλιεργητή ότι είναι για τον συγγραφέα η γραφομηχανή του, ότι είναι για τον εργάτη το φτυάρι του, και ότι είναι για τον οδηγό το φορτηγό του»
Γενικά η κομποστοποίηση είναι μια διαδικασία που διαχειρίζονται οι άνθρωποι, η οποία συνεπάγεται την καλλιέργεια μικροοργανισμών που αποδομούν και μετασχηματίζουν βιολογικά υλικά με την παρουσία οξυγόνου.
Με σωστή διαδικασία, το κομπόστ αποικίζεται τόσο πυκνά από θερμόφιλους οργανισμούς ώστε παράγει αρκετή θερμότητα. Οι μικροοργανισμοί στο κομπόστ μπορούν αν γίνουν τόσο αποτελεσματικοί στο να μετατρέπουν τα βιολογικά υλικά σε χούμο, που κάνουν την διαδικασία να μοιάζει με θαύμα.

Φυσική αλχημεία
Κατά μία έννοια, έχουμε ένα σύμπαν από πάνω μας και ένα κάτω από τα πόδια μας. Αυτό που βρίσκεται πάνω από τα κεφάλια μας μπορούμε να το δούμε στον ουρανό τη νύχτα αλλά αυτό που βρίσκεται από κάτω είναι αδύνατο να το δούμε δίχως μεγεθυντικούς φακούς. Οι πρόγονοί μας λίγο κατανοούσαν τον τεράστιο, αόρατο κόσμο που τους περιέβαλε, ένα κόσμο αμέτρητων όντων, μικροσκοπικών, πέρα από το φάσμα της ανθρώπινης όρασης. Εν τούτοις, κάποιοι από αυτούς τους μικροσκοπικούς οργανισμούς ήδη προσέφεραν έργο στην ανθρωπότητα, παράγοντας τρόφιμα όπως το ψωμί, το τυρί, το κρασί, η μπύρα. Παρότι οι «μαγιές» έχουν χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο για αιώνες, τα «βακτήρια» έχουν αξιοποιηθεί από την δυτική ανθρωπότητα σχετικά πρόσφατα. Η κομποστοποίηση είναι ένα μέσο που επιτρέπει την αξιοποίηση της δύναμης των μικροοργανισμών στην βελτίωση των πρακτικών του ανθρώπινου είδους. Πριν την κατάκτηση της μεγέθυνσης (φακοί) οι πρόγονοί μας δεν κατανοούσαν τον ρόλο των μικροοργανισμών στην αποσύνθεση της οργανικής ύλης ούτε την αποτελεσματικότητά τους στην μετατροπή της κοπριάς, διατροφικών υπολειμμάτων και φυτικών καταλοίπων σε χώμα.
Η κομποστοποίηση οργανικών υλικών απαιτεί στρατιές βακτηρίων. Αυτές οι μικροσκοπικές δυνάμεις εργάζονται τόσο έντονα που ανεβάζουν την θερμότητα των υλικών σε ύψη μεγαλύτερα απ’ότι συναντάμε στη φύση. Μίκρο (ορατοί) και μάκρο (αόρατοι) -οργανισμοί όπως έντομα και μύκητες επικουρούν επίσης την διαδικασία της κομποστοποίησης. Όταν η θερμοκρασία του κομπόστ πέφτει, ο σωρός εποικίζεται συχνά από γαιοσκώληκες που αναζητούν και βρίσκουν εκεί τροφή. Τα εκκρίματά τους προσφέρουν επιπλέον διύλιση στο κομπόστ.

Ηλιακή ενέργεια σε μια μπανανόφλουδα
Τα οργανικά απορρίματα περιέχουν αποθηκευμένη ηλιακή ενέργεια. Κάθε πατατόφλουδα ή πυρήνας μήλου κατέχει ένα μικρό ποσοστό φωτός και θερμότητας, ακριβώς όπως ένα κομμάτι καυσόξυλου. Ισως ο S. Sides Mother Earth News το θέτει με πιο σαφή τρόπο: Τα φυτά μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια σε τροφή για τα ζώα (υμών συμπεριλαμβανομένων). Μετά, τα εκκρίματα των ζώων μαζί με τα νεκρά σώματα ζώων και φυτών διαστρωματώνονται σε σωρούς κοπριάς, χουμοποιούνται και «ξαναγεννιούνται» στο καλαμπόκι για παράδειγμα. Αυτός ο κύκλος φωτός είναι ο κεντρικός λόγος για τον οποίο η κομποστοποίηση είναι ένας τόσο σημαντικό κρίκος στην οργανική μέθοδο παραγωγής τροφής. Επιστρέφει την ηλιακή ενέργεια στο έδαφος. Σε αυτό το πλαίσιο, κοινά υλικά κομποστοποίησης όπως τσόφλια αυγών, τρίχες, υπολείμματα λαχανικών ακόμη και καψαλισμένα κομμάτια ψωμιού δεν μπορούν πλέον να θεωρούνται σκουπίδια αλλά ηλιακό φως σε μετάβαση από μια μορφή σε μια άλλη».
Ως οργανικά υλικά που κατάλληλα για την παρασκευή κομπόστ μπορούν να θεωρηθεί οτιδήποτε έχει ζήσει πάνω στη γή ή προέρχεται από ζωντανό οργανισμό, όπως κοπριά, ολόκληρα φυτά, φύλλα, πριονίδι, τύρφη, άχυρο, κομμένο γρασίδι, υπολείμματα τροφών και ούρα. Ένας εμπειρικός κανόνας είναι ότι: οτιδήποτε μπορεί να σαπίσει, μπορεί να κομποστοποιηθεί, συμπεριλαμβανόμενων υλικών όπως βαμβακερά υφάσματα, μάλλινα, χαρτί (π.χ. ανεπιθύμητη αλληλογραφία, χαρτόνι) και κουφάρια ζώων.

Κομποστοποιώ σημαίνει  μετατρέπω οργανικά υλικά σε χώμα ή για την ακρίβεια σε χούμο (μαυρόχωμα, από το αρχ.: χους- χώμα). Ο χούμος είναι μια καφέ ή μαύρη ουσία που προκύπτει από την αποσύνθεση ζωικών ή φυτικών υπολειμμάτων. Μπορούμε να το χειριστούμε και να το αποθηκεύσουμε χωρίς προβλήματα και είναι ωφέλιμο στην ανάπτυξη των φυτών. Ο χούμος κρατά υγρασία και συνεπώς αυξάνει την  ικανότητα του εδάφους να απορροφά και να κατακρατά νερό. Το κομπόστ λέγεται ότι μπορεί να κρατήσει εννιά φορές το βάρος του σε νερό (900%). Συγκριτικά αναφέρουμε ότι η ‘άμμος κρατά 2% του βάρους της σε νερό και ο πηλός 20%.
Το κομπόστ επίσης προσθέτει στο έδαφος θρεπτικά συστατικά αργής απελευθέρωσης, δημιουργεί θύλακες αέρα σε αυτό, εξισορροπεί το ph του, το καθιστά πιο σκουρόχρωμο (αυξάνοντας έτσι την ικανότητά του να αποθηκεύει θερμότητα) και υποστηρίζει τους μικροβιακούς πληθυσμούς που ζωογονούν το έδαφος. Θρεπτικά στοιχεία στο κομπόστ όπως το άζωτο απελευθερώνονται αργά κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, κάνοντάς τα λιγότερο ευπαθή σε απώλειες λόγω έκπλυσης σε σχέση με τα περισσότερο υδροδιαλυτά χημικά λιπάσματα (που περιέχουν κυρίως αλάτι). Η οργανική ύλη του κομπόστ επιτρέπει στο έδαφος να ακινητοποιήσει και να αποδομήσει εντομοκτόνα, νιτρικά άλατα, φώσφορο και άλλα χημικά που μπορούν να το μολύνουν. Το κομπόστ δεσμεύει τα ρυπογόνα στοιχεία στα εδαφικά συστήματα, μειώνοντας την διαλυτότητα τους και την απορρόφησή τους από τα φυτά.
Η δημιουργία επιφανειακού γόνιμου χώματος από την Μητέρα Φύση είναι μια διαδικασία που κρατά αιώνες. Προσθέτοντας κομπόστ στο έδαφος το βοηθάμε να ανακτήσει γρήγορα την γονιμότητά που αλλιώς θα απαιτούσε εκατοντάδες χρόνια να αποκατασταθεί. Εμείς οι άνθρωποι εξαντλούμε τα εδάφη μας σε σχετικά μικρές χρονικές περιόδους. Χουμοποιώντας τα οργανικά μας υπολείμματα και επιστρέφοντάς τα στη γή, μπορούμε να αποκαταστήσουμε αυτή τη γονιμότητα σε επίσης σύντομο χρονικό διάστημα.
Το γόνιμο έδαφος αποφέρει καλύτερη τροφή, προάγοντας έτσι την καλή υγεία. Μελετώντας τη φυλή Χούνζα της βόρειας Ινδίας σε μεγάλο βαθμό, ο ΄Αλμπερτ Χάουαρντ ανέφερε: «Όταν μελετούσαμε λεπτομερώς την υγεία και τη σωματική διάπλαση διαφόρων φυλών της βόρειας Ινδίας, οι καλύτερες ήταν αυτές των Χούνζα, μιας σκληραγωγημένης, ευκίνητης και σθεναρής φυλής που ζεί στα υψίπεδα του Γκιλγκίτ (σήμερα ανήκει στο Πακιστάν). Υπάρχουν μικρές ή και καμία διαφορά μεταξύ των τροφίμων που τρώνε αυτοί οι βουνίσιοι από αυτά που τρώνε οι υπόλοιποι στην βορεινή Ινδία. Υπάρχει, ωστόσο, μια μεγάλη διαφορά στον τρόπο που παράγονται αυτά τα τρόφιμα… Μέγιστη μέριμνα δίνεται στην επιστροφή ‘όλων των ανθρώπινων, ζωικών και φυτικών απορριμμάτων στο έδαφος αφού αυτά έχουν χουμοποιηθεί όλα μαζί. Η γή έχει όρια: από τον τρόπο που την φροντίζουμε εξαρτάται η ίδια η ζωή »

Μετάφραση αποσπάσματος απο το κλασσικό βιβλίο:
The Humanure Handbook: A Guide to Composting Human Manure του Joseph Jenkins
που κυκλοφορεί ελεύθερα στο διαδίκτυο
Μετάφραση / προσαρμογή: Σταματίνα Πάλμου